[ Pobierz całość w formacie PDF ]
opowiedzia�, wrzuci� w morze, ksi��ki pozwoli� zanieS� z sob�, instrumenta w okr�cie zosta-
wi�. Nazajutrz zwo�a� starszych i nimem si� obudzi�, ju� oni spalili to, co si� z owego okr�tu
zosta�o. Obudzi� mnie za powrotem swoim i opowiedzia�, co starsi wraz z nim uczynili; �e
zaS w powszechnoSci o �odzi mówi�, zl�k�em si� niezmiernie, czy nie natrafili na ow�, któ-
r�m w zakryciu drzew nadbrze�nych zostawi�. Prosi� mnie za tym, �ebym mu t�umaczy�, co
ksi�gi w sobie zawiera�y; obieca�em, z tym jednak dok�adem, �eby mi pozwoli� czasu do roz-
patrzenia si� w nich nale�ytego.
Zasiad�em nad t� prac�, a �e wszystkie by�y francuskie, �atwe mi by�y do zrozumienia. Nie
k�ad� ich regestru, ile �e od tak dawnego czasu nie móg�bym sobie wszystkich tytu�ów przy-
pomnie�; to wiem, i� znalaz�em komedie Moliera, romansów trzydzieSci oSm, o ekonomii
politycznej ksi�g cztery, aryj de l opera comique zbiór wielki, Anakreonta z kopersztychami,
Newtona Filozofii tom trzeci, sposób robienia pasztetów i cztery planty Pary�a.
Po wysz�ych dniach kilku nagli� mnie Xaoo, �ebym mu opowiedzia� cokolwiek z tego, co te
ksi�gi w sobie zamyka�y. T�umaczy� wdzi�k pieSni Anakreontowych obywatelowi wyspy
Nipu by�aby rzecz trudna i niewczesna, nadto by�a w nich wielka ró�noS� od tamtejszych.
�eby mo�na by�o grzeczne k�amstwa pisa�, naród tamtejszy tego nie pojmowa�, musia�em
wi�c romanse porzuci�. Arie opery nie mia�yby szacunku u nie znaj�ch si� na muzyce. Filo-
zofii zaS Newtona nie rozumia�em. Uda�em si� wi�c do Moliera i z tych�e w�asnych pieSni
wzi�wszy asumpt zacz��em mu eksplikowa� natur� komedii, jako by� powinna szko�� oby-
czajnoSci pod pokrywk� zabawy, prezentuj�c jak najnaturalniej w wyobra�eniu charakterów
76
ludzkich, jak cnota przeszkody zwyci�a, jako wyst�pek, kiedy�kolwiek odkryty, na z�e wy-
chodzi.
- Prawa u nas - rzek�em - karami wyst�pki strasz�. Napominania starszych przek�adaj� �agod-
nymi, niemniej jednak dzielnymi sposoby wszystkie �ycia towarzyskiego obowi�zki; kome-
dia równie dzielnego, a mo�e skuteczniejszego sposobu na ohydzenie wyst�pków u�ywa wy-
Smiewaj�c wyst�pnych tak dalece, i� cz�stokro�, czego powa�niejsze Srodki nie potrafi�y, ten
sposób dokaza�. Wzgarda osobliwym sposobem obra�a mi�oS� w�asn�; st�d. �art dzielnoS�
swoj� bierze, byleby by� uczciwy i umiarkowany.
Chc�c to, com mówi�, przyk�adem wesprze�, uda�em si� do t�umaczenia jednej komedii Mo-
liera; a chc�c da� mu do zrozumienia, jako jego maksymy, nadto surowe, sadzi�y nas zbyt
ostro, wybra�em Mizantropa.
Jakem po dniach kilku t�umaczenie sko�czy� i jemu przeczyta�, rzek� Xaoo:
- Musia� si� dobrze zna� na ludziach ten, który t� rzecz napisa�a Nami�tnoSci dobrze s� wy-
ra�one, zbytek osobliwoSci doskonale wytkni�ty. Ale zda mi si�, i� autor kilku rzeczy w tym
swoim dziele nie postrzeg�. Najprzód albowiem, czyni�c swojego odludka cnotliwym, zda�
si� nieznacznie przestawa� na tym, i� cnota ma w sobie jakow�S odraz�. Cnotliwemu mi-
zantropowi odj�� najwi�kszy cnoty zalet� - roztropnoS�, gdy umieSci� w ustach jego niedy-
skretne i niewczesne krytyki. Przyda� mu nadto zbyteczn� mi�oS� w�asn�, gdy go wystawia
id�cego wbrew oboj�tnym nawet zwyczajom towarzystwa.
Nie takie s�, mój synu, prawdziwej cnoty znamiona: Czuje prawy cz�owiek róxnic� post�p-
ków swoich, ale go te uczucie w pych� nie podnosi. Ma wstr�t naturalny od towarzystwa
wyst�pnych, ale si� go nie chroni, wtenczas osobliwej, gdy pozna� mo�e, i� jego przyk�ad
mo�e by� zdatnym. Nie przywdziewa na siebie postaci osobliwej, �eby nie czyni� od siebie
wstr�tu. Ile mo�noSci s�odzi przykre czasem przepisy obowi�zków, �eby zbyt surowa z pierw-
szego wejxrzenia powierzchownoS� nie odrazi�a umys�ów mi�dzy z�em, a dobrem chwiej�-
cych si�. Mo�eS chcia� uczyni� delikatn� komparacj� dyskursów tego mizantropa z moimi
i nie powinienem mie� ci za z�e tek mySli, ile jeszcze do naszych zwyczajów niezupe�nie
wdro�onemu.
Ale racz uwa�y�, i� z zda� zadziedzicza�ych, z prewencji niewykorzenionych, nie ja wzgl�-
dem ciebie, ale ty wzgl�dem nas jesteS osobliwym cz�owiekiem. Ciebie wi�c do nas przysto-
sowa� moim jest obowi�zkiem, a przeto dzielniejszych u�ywa� sposobów musz�, gdy z tob�
mówi� o narowach ludzi, w poSrodku których urodzi�eS si� i wychowa�. Gdyby mi z wami �y�
przysz�o, nie chcia�bym si� ró�ni� od ornych najmniejsz� powierzchownoSci�; szed�bym Slepo
za waszym przyk�adem w tym wszystkim, co by si� nie tyka�o istotnych obowi�zków. Je�eli-
by jednak bez uszczerbku cnoty nie mo�na ujS� osobliwoSci, przyznaj� si� szczerze, i� wo-
la�bym ujS� za dziwaka, odludka i mizantropa ni� by� modnie niepoczciwym.
77
ROZDZIA� SIEDMNASTY
Prawd� powiedzieli starzy, i� s�odki dym ojczyzny. Widoki europejskie wzbudzi�y we mnie
ch�� widzenia Europy. Z�oto, lubo w tej wyspie do niczego niezdatne, u�adzi�o mnie zupe�-
nie. Sta�em si� chciwym bez nadziei zysków, trwo�nym w zupe�nym bezpiecze�stwie. Pose-
sor znacznego skarbu, czu�em ustawiczn� niespokojnoS�, formowa�em projekta, rachowa�em
zyski, roztrz�sa�em istot� mojego dobrego mienia. Gdy zaS nad tym zastanowi� si� przysz�o,
i� na mojej wyspie �adnego z tych projektów do skutku przywieS� nie mo�na by�o, wpada-
�em w rozpacz, i narzeka�em na igrzysko losu mojego, któren mi wtenczas dodawa� sposo-
bów, kiedym z nich korzysta� nie móg�.
Ju�em si� by� przyzwyczai� do sposobu �ycia Nipuanów; ju�em zaczyna� doznawa� skutków
szacownej spokojnoSci. Kruszec z�oty, nie doS� �e mnie uczyni� nieszcz�Sliwym w Europie,
dogna� za Swiatem. Pasowa�em si� niesko�czenie sam z sob�. Przywodzi�em sobie na mySl
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
