[ Pobierz całość w formacie PDF ]
że zle chodzi? Wprawdzie bardzo chętnie uczynilibyśmy z woli "tabulam się nic. Chcąc, aby waga opadła w jedną stronę, musimy położyć na niej
rasam", lecz mimo to nie moglibyśmy nie przyznać, jakieś obce ciało, które jest wówczas zródłem ruchu. Tak samo musi coś
wywoływać ludzki
79
78
uczynek, coś, co działa pozytywnie i co jest czymś więcej, niż tylko do sedna. Jego rozprawa: "Ouaestiones de libertate et necessitate,
negatywną wolnością. A to "coś" może być tylko dwojakie: albo czynią to contra Doctorem Branhallum" wyszła w 1656 r. i jest właśnie temu
pobudki same w sobie, tzn. zewnętrzne warunki: wówczas oczywiście przedmiotowi poświęcona. Obecnie spotyka się ją już rzadko. Stamtąd
człowiek nie jest odpowiedzialny za swój uczynek, wówczas też biorę następujący ustęp główny.
wszyscy ludzie musieliby postępować jednakowo wśród jednakowych
6) "Nic nie poczyna siÄ™ samo ze siebie, natomiast wszystko poczyna
warunków: albo też wypływa owo "coś" ze zdolności przyjmowania
się dzięki działaniu jakiejś innej przyczyny, która leży poza nim. Dlatego
takich pobudek, jaką człowiek posiada, a więc z charakteru mu
też, jeżeli człowiek życzy sobie teraz albo chce czegoś, czego
wrodzonego, tzn. ze skłonności, które w nim pierwotnie tkwią, które
bezpośrednio przedtem nie chciał ani też sobie nie życzył, to przyczyną
mogą być różne u różnych osobników i dzięki którym pobudki działają.
jego chcenia nie jest to chcenie samo, lecz coÅ› innego, co od niego nie
Ale wtedy wola już nie jest wolna: bo te skłonności są owym ciężarkiem,
zależy. Ponieważ wola jest bezsprzecznie konieczną przyczyną
położonym na szalce wagi. Odpowiedzialność spada na tego, kto je tam
dowolnych uczynków i ponieważ zgodnie z tym, co właśnie
włożył, tzn. na tego, którego dziełem jest człowiek, wraz z takimi
powiedziałem, inne rzeczy, niezależnie od niej, powodują wolę
skłonnościami. A zatem człowiek jest tylko w takim razie odpowiedzialny
konieczną, a zatem wynika z tego, że wszystkie dowolne uczynki
za swoje działanie, jeżeli jest sam swoim własnym dziełem, tzn. jeżeli
posiadają konieczne przyczyny, a więc że zostały sprowadzone z
istnieje sam z siebie.
koniecznością."
Ten cały sposób patrzenia na sprawę, który tutaj podałem, pozwala
7) "Uznaję taką przyczynę za wystarczającą, której nie brakuje
nam objąć to wszystko, co jest związane z wolnością woli: tworzy ona
niczego, co jest konieczne, by wywołać skutek. Lecz taka przyczyna
niezbędną przepaść między Twórcą, a grzechami jego tworów. Dzięki
jest zarazem przyczyną konieczną. Bo, gdyby było rzeczą możliwą,
temu pojmiemy, dlaczego teologowie siÄ™ tak uparcie siÄ™ jej trzymajÄ… i
żeby wystarczająca przyczyna nie wywoływała swojego skutku, to
dlaczego giermkowie ich, profesorowie filozofii, tak gorliwie i sumiennie
znaczyłoby to, że brakowało jej czegoś, co jest konieczne do jego
im w tym pomagają, że są ślepi i głusi na najbardziej przekonywające
wywołania: lecz w takim razie owa przyczyna nie była wystarczająca. A
przeciwne dowody wielkich myślicieli, że pilnują wolnej woli i walczą o
jeżeli jest rzeczą niemożliwą, aby wystarczająca przyczyna nie
niÄ…, jakby "pro ara et focis".
wywoływała swojego skutku, to wówczas jest wystarczająca przyczyna
Lecz chciałbym już ostatecznie ukończyć moje sprawozdanie o
także przyczyną konieczną. Z tego wynika oczywiście, że wszystko, co
Augustynie, które powyżej przerwałem. A więc: jego pogląd w ogóle
jest wywołane, jest wywołane koniecznie. Gdyż wszystko, co jest
zmierza do tego, że człowiek posiadał całkowicie wolną wolę właściwie
wywołane, posiadało wystarczającą przyczynę, która je wywołała ; bo
tylko przed upadkiem pierwszego człowieka, po nim zaś popadł w
w przeciwnym razie nie byłoby nigdy powstało: a więc dowolne
grzech pierworodny, a zbawienia oczekiwać powinien od
czynności są także sprowadzone z koniecznością."
przeznaczenia i odkupienia boskiego zaraz poznać, że pisał to Ojciec
8) "Owa zwyczajna definicja człowieka wolnego w działaniu
kościoła.
(mianowicie, że jest to coś takiego, co może także nie wywołać skutku,
Tymczasem Augustyn przez swój spór z Manichejczykami i Pela-
pomimo, że jest dane wszystko, co jest konieczne do jego wywołania)
gijczykami wzbudził w filozofii świadomość naszego zagadnienia.
zawiera sprzeczność i jest nonsensem, gdyż orzeka, że przyczyna
Dzięki scholastykom zdaje sobie ona odtąd coraz wyrazniej sprawę z
może być wystarczającą, tzn. konieczną, zaś skutek może mimo to nie
tego zagadnienia, co poświadcza sofizmat Buridana i ów ustęp z
nastąpić." Str.485. "Każde zdarzenie następuje koniecznie, choćby się
Dantego, który powyżej przytoczyłem. Ale według wszelkiego
nam nie wiedzieć jak zdawało, że jest przypadkowe, lub, choćby było nie
prawdopodobieństwa był Tomasz Hobbes pierwszym, który dotarł aż
wiedzieć jak, dowolne."
80
81
"Każde zdarzenie następuje koniecznie, choćby było, nie wiedzieć
przeciwnego z zapałem i stanowczo i odnośnie do sofizmatu Buridana
jak, dowolne."
powiada nawet wprost sprzecznie z przytoczonym właśnie:
W swojej sławnej książce: "O państwie" c.1., 7, powiada: "Każdy jest
"Jeżelibyśmy mianowicie w miejsce osła przyjęli człowieka znaj-
powodowany do pożądania tego, co dlań dobre, a do unikania tego, co
dującego się w takiej sytuacji, to należałoby go uważać nie za rzecz
dlań złe; najbardziej jednak do unikania najgorszej z przyrodzonych
myślącą, lecz za najgorszego osła, gdyby umarł z głodu i pragnienia".
złych rzeczy jaką jest śmierć; i to z jakąś koniecznością natury, nie
Poniżej będę miał sposobność opowiedzieć jeszcze o dwóch innych
mniejszą niż ta, która pcha kamień w dół."
wielkich mężach, którzy tak samo się nawrócili i zmienili swoje
Zaraz po Hobbesie spotykamy Spinozę, przejętego tą samą myślą.
zapatrywania. Dowodzi to, jak trudny i jak głęboko ukryty jest trafny sąd
Kilka wyjątków z jego "Etyki" wystarczy, by scharakteryzować jego
o naszym zagadnieniu.
teorię pod tym względem. "Wola nie może się nazywać przyczyną
W swoim "Essay on liberty and necessity" pisze Hume z najwidocz-
wolną, lecz tylko konieczną. Gdyż wola, jak wszystko inne potrzebuje
[ Pobierz całość w formacie PDF ]